VAR DA NE VAR

Futbolda Türkiye Süper Ligi’nde bu sezon VAR (Video Assistant Referee), bizdeki adıyla ‘Video Hakem Uygulaması’ kullanılmaya başlandı.

Amaç maçı yöneten hakemlerin kararlarını daha isabetli hale getirmek, yapılan hataları anında düzeltip maçın yönetimi hakkında tartışmaları azaltmaktı.

Amaç hâsıl oldu mu?

Televizyonda spor programları izlendiğinde, gazete ve internet sitelerinde spor sayfalarına bakıldığında olmuş gibi gözükmüyor.

Futbolun hızı, sahada bulunan futbolcu sayısının fazlalığı, bir maç süresi boyunca kurallar açısından yoruma açık temasların, pozisyonların sıklığı, VAR sisteminin beklenen sonucu verme olasılığını azaltan şeylerdir.

Buna VAR sisteminin hakemler üzerindeki etkisi de eklenince, hakem kararlarının tartışılması azalacağına daha da arttı.

Maximilien Ringelmann insanların tek başına iken aldığı sorumluluk ve performanslarını gurup halindeyken nasıl olduğunu merak etmiş. 1913 yılında meşhur halat çekme deneyini yapmış. Sekizerli iki gurup almış. Her birine tek başına halat çektirmiş ve kişi başına 63 kg çektiklerini bulmuş. Her kes kişisel gücünü kullansa üç kişi189 ve sekiz kişi 504 kg çekmesi gerekirken bu sırasıyla 160 ve 248 kg olmuş.

Bu deneyden yola çıkarak insanların birlikte iş yaptıklarında sorumluktan ve işe katılmaktan bir miktar kaytardığı sonucunu çıkararak “Sosyal Kaytarma” kuramını oluşturmuş. Bu hayatın her alanında kusursuz işleyen bir kuram olmasa da birçok kez kendi yaşamımızda gözlemlediğimiz bir şey olsa gerek.

VAR uygulamasında her ne kadar son kararı yine orta hakem verse de işin içinde birçok hakemin yanı sıra video sisteminin de olması ‘sosyal kaytarıcılık’ kuramının gösterdiği gibi hakemin performansını düşürüyor olabilir.

VAR sisteminin baskısının hakem üzerindeki kaygıyı arttırdığını düşünmek güçlü bir olasılık dâhilindedir. Artan kaygının dikkati dağıttığı, karar zamanını etkilediği ve doğru karar vermeyi zorlaştırdığı yapılan çalışmalar göstermiş durumdadır.

Futbol gibi bir oyunda yukarıda yazdığımız nedenlerden dolayı mümkün olamayacak; VAR sisteminden sonra hakem kararlarının neredeyse kusursuz olacağı beklentisi de diğer bir tartışma nedeni olarak ileri sürülebilir ki bu durum hakemler üzerinde ayrı bir baskı ve kaygı nedeni olarak da karşımıza çıkarak tartışmalı kararların artmasını ayrıca tetikleyebilir.

Benim önerim yapay zeka bu maçları kusursuz yönetecek bir hale gelene kadar işi hakemlere bırakalım. Saha da kendi sorumluluğu ile baş başa kalsınlar.

Tüm oyunlar gibi futbol da hata ve doğruların toplamından ibarettir ve hakemler de bu oyunun bir parçasıdır.

Spor Psikolojisi Yüksek Lisansı yapmış biri olarak; hakemlerin hata yapmalarının azaltılmasının yolunun teknik olarak iyi yetiştirilmelerinden, adalet ve vicdanlarının geliştirilip desteklenmesinden, çalışma koşullarının iyileştirilmesinden, rahat bırakılmasından ve yönettikleri maçlardan sonra performanslarının olabildiğince adil ve objektif değerlendirmesinden geçer diye düşünüyorum.

VAR mı?

Dedim ya VAR da ne var?

Dr. Nedim İnce

Altınoluk / 12. 02. 2019