Sağlıkta Dönüşüm projesi ilerledikçe kaygı duyulan şeylerden biri olan defansif tıp uygulamaları da artmaya başladı.
Bu kavrama ilk,, sağlık sistemini biraz değiştirerek de olsa kopyalamaya çalıştığımız ABD de rastlıyoruz. Bunun üzerine birçok araştırma yapıldığını, makaleler hatta kitaplar yazıldığını biliyoruz. Bizde de bilim insanlarının artık bu konuyu bilimsel yöntemlerle araştırma zamanı geldi diye düşünüyorum. Olayın boyutları, yarattığı sorunlar ve çözüm yolları bu şekilde görünür hale gelebilir ve alınacak önlemler ortaya konabilir.
Defansif tıpa kuş bakışı gir göz atmak istedim.
Önce tanımla başlayalım: Defansif tıp kısaca hekimin görevini yaparken tıp dışı korkular duyması nedeniyle davranışlarını buna göre ayarlamasıdır.
Konuyu kavramak için tıp dışı korkuları da açmamız gerekiyor. Görev sırasında şiddete uğrama olasılığı, şikayet edilme olasılığı, cezai takibata uğrama olasılığı ve tazminat davası açılma olasılığı başlıca tıp dışı korkular olarak sıralanabilir.
Bu korkuların yersiz olmadığı her geçen gün pratikte kendini göstermektedir. Görevi başında saldırıya uğrayan doktorlar artık gündelik haberlerden; ancak öldürülünce ki sıklığı gittikçe artıyor, o zaman önemli haber değeri taşıyor.
Hekim hastasını tedavi ederken, hastası için gereken her şeyi yapması için eğitilmiştir. Ancak bu gereken her şeylerden bazıları tıp dışı kaygılara davetiye çıkaracak riskler içermektedir. Hekim tıp dışı korkuları güçlendiği ölçüde hastası için gerekli ama tıp dışı kaygılara davetiye çıkarabileceğini düşündüğü eylemlerden kaçınmaya başlayacaktır; defansif tıp uygulamaları devreye girecektir.
Eylemlerin hepsi bir sonuç doğurur ve tüm eylemlerin tüm sonuçlarının bir kısmı istenmeyen sonuçlardır. Hekim görevi sırasında tıbbi eylemde bulunmaktadır. Bu eylemin bazıları arzu edilmeyen bir şekilde sonuçlanır. Hastanın ve hastalığın özelliğinden kaynaklanacağı gibi bu istenmeyen sonuçlar; hekimin çalışma koşullarının yetersizliğinden, bilgisizliğinden ve ihmalinden de dolayı da ortaya çıkabilir.
Hastanın ve hastalığın özelliğinden kaynaklanan istenmeyen durumlara komplikasyon adı verilirken, hekimin bilgisizliğinden ve ihmalinden kaynaklanan sonuçlar da malpraktis ismini almaktadır.
Tıpta istenmeyen sonuçlarda zarara uğrayan bir insan vardır, onu ve çevresini bunun nedenleri ilgilendirmemektedir; çektikleri acıyı dindiremeyen, zarara uğramasını engelleyemeyen tıp, sağlık ekibi ve ekip başı hekim çoğu zaman bunun sorumlusu olarak görülür ve suçlanır.
Tıpta istenmeyen sonuçların hangisinin hekimden hangisinin hekim dışı nedenlerden kaynaklandığını saptamak bir uzmanlık işidir ve bu iki alanın sınırları sanıldığı kadar net değildir. Zaten uzmanlık da bunun için gerekmektedir.
Sağlık Bakanlığı hizmet kalitesini arttırmanın yollarından birinin geribildirim olduğu gerçeğini kabul ederek bunun yollarını oluşturdu. Bunu yaparken geribildirimin sadece aksaklıklarla ilgili kısmını önemsemiş olmalı ki tüm kuruluşlarına “şikayet hatları” hizmetini sundu. Her şikayet aslının ne olduğunu araştırılmadan işleme kondu. Birçok yakınmanın haksız olduğu ortaya çıksa bile sağlık çalışanları ve ekip lideri hekimler bundan son derece olumsuz etkilendiler. İşlerini eğitimleri doğrultusunda düzgün yapmaktan çok şikayet unsuru olmayacağını düşündükleri şekilde yapamaya koyuldular: Defansif tıp.
Birçok olumlu değişikliği içeren yeni ceza kanunu; hazırlanma döneminde hekimlerin meslek örgütü olan Türk Tabipler Birliği’nce önerilen tekliflerin iktidar tarafından dikkate alınmaması sonucunda, hekimler açısından birçok olumsuz maddeyi içerecek şekilde yasalaştı. Ve özellikle acilde hizmet veren hekimler ceza yasası ile mesleklerinin gerekleri arasına sıkıştılar: Defansif tıp.
Hekim hatalarından kaynaklanan zararların hasta açısından tazmini yönteminin değiştirilmesi ve tazminat bedelinin üst sınırının kaldırılması; hatanın olup olmadığı kararının uzmanlık görüşünden bağımsız olarak alınabileceği olasılığı ile birleştirildiğinde, hekimler hizmetlerini bunu dikkate alarak yapmayı düşünebilirler: Defansif tıp.
Hekim şiddetten, cezadan, tazminattan uzak durabilmek için; komplikasyon olasılığı yüksek, tedavisi zorlu ve istenen sonucu alma şansı düşük ağır hastaları üstlenmek istemeyecektir. Normal hastalara yaklaşımında da davranışlarının önceliğini yasal açık vermemek, kendini korumak alabilecektir. Daha fazla tahlil ve tetkik istenecek, karar verme ve tedaviye başlama süreci uzayabilecektir: Defansif tıp.
Tüm bunların yarattığı sıkıntılı sonuçları ortadan kaldırmayı amaçlayabilecek ve sıkıntı kaynağı olarak düşünülebilecek defansif tıp davranışlarını cezalandırarak ortadan kaldırmayı hedefleyebilecek düzenlemeler, sorunun doğası gereği çözüme katkıda bulunmak yerine fasit bir döngüye girip daha da zorlaştıracaktır.
Hekimlerin kişisel hatalarından kaynaklanan sorumluluklarının hesabını vermesi, mesleklerini hakkıyla yerine getirmeye çalışan meslektaşları açısından gerekli olan bir durumdur. Bunun yanında işlerini hakkıyla yapanların takdir edilmesi bu olumlu davranışlarını motive edecektir. Şiddetin önlenmesi, komplikasyon ve malpraktis arasındaki ayrımın bilimsel olarak yapılabilmesi ve hekimin haksız yere ceza almasının engellenmesi, hekimlerin hata yapmasını kolaylaştıracak fiziksel, ruhsal ve operasyonel koşulların düzeltilmesi hekim hatalarını azaltacak, sağlık ekibinin daha dikkatli davranmasını sağlayacaktır: Defansif olmayan tıp!