İş kazaları ile ilgili yazıyı kaleme alırken benim için yeni olan iki kavramla karşılaştım: Güvensiz davranışlar ve güvensiz durumlar.
İş kazalarının önce ağırlıklı teknik nedenlere bağlı olduğu düşünülmüş ve bunlara yönelinilmiş; yeterli olmayınca insan davranışları ön plana alınarak iş güvenliği önlemleri geliştirilmeye çalışılmıştır. Bu durumun da yetersiz kaldığı görülünce araştırmalara devam edilmiş ve her ikisinin birbirini dinamik bir şekilde etkilediği saptanmış ve temel iş güvenliği sorunlarının yalnızca teknik sebeplerden ya da insan hatasından kaynaklanmadığı, sistemlerin teknik ve sosyal yönleri arasındaki etkileşimden ortaya çıktığı kabul edilmiştir.
Bu son tespit bize, yukarıda söz ettiğim kavramları geliştirmiştir.
Güvensiz davranışlar insanların üretim sürecinde yaptıkları eksik, yanlış, hatalı davranışlarını kavramsallşatırırken; güvensiz durumlar da iş yerlerindeki yönetimsel ve fiziksel ortamların elverişsizliğini içermektedir.
Güvensiz davranışlar kavramını sağlık hizmetlerinde kullanmaya ve sonuçlarını irdelemeye çalışacağım.
Gürbüz Yılmaz “işgüvenliği.net” internet sitesinde yayımladığı makalesinde güvensiz davranışlar insanın fizyolojik ve psikolojik yapısı ile çevre koşullarından kaynaklandığını dile getirerek;
“Doğal yapısı gereği insan organizmasının tümü günlük çalışma süresince belli bir düzeyde enerji harcayarak, belirli ölçülerde iş yapabilme yeteneğine sahiptir. İnsan organizmasına iş gücü ve fiziksel iş becerisinin üstünde yüklenmek yorgunluğa ve yorgunluğun sonucu hareketlerinin ağırlaşmasına neden olmaktadır.”
Tespitini yaparak bunun güvensiz davranışlara yol açtığını ve iş kazası riskini arttırdığını söylemektedir.
Buradan da anlaşılacağı gibi acil servislerde 300’den fazla hastaya bakmak zorunda kalan hekim ve sağlık çalışanları bir süre sonra güvensiz davranışlar içine girebilecekler ve sağlıktaki iş kazası olarak nitelenebilecek hastaya eksik, yanlış, hatalı sağlık hizmeti verme riski artabilecektir.
Gürbüz Yılmaz’dan devam edelim.
“Üretim sürecinde çeşitli alet ve araçlar kullanan, ölçme, kontrol, düzenleme işlevlerini yerine getiren insan, sürekli algılama ve tepki gösterme durumundadır. Bu nedenle çalışan insanın merkezi sinir sisteminin ve duyu organlarının uyanık olması, söz konusu işlevleri yerine getirebilecek yetenekte olması gereklidir. İnsanın doğal yapısı gereği bu yeteneklerin belli ölçülerin ve sınırların ötesine geçmesi olanaklı değildir. İnsanın bedensel ve zihinsel gücünü dikkate almadan iş yükünün düzenlenmesi ve çalışma hızının saptanması sonucunda insanın makine ile uyumlu bir şekilde çalışması olumsuz yönde etkilenmekte ve güvensiz davranışlar ortaya çıkmaktadır.”
Yukarıdaki paragrafta yazılanlardan sadece “insanın makine ile uyumlu bir şekilde çalışması” ifadesini “sağlık ekibinin birbiriyle uyumlu bir şekilde çalışıp hastaya gereği gibi bakması” şeklinde değiştirmek, bu koşulların sağlık hizmetine nasıl yansıdığını göstermek için yeterli olacaktır.
“Ayrıca, işyerindeki ücret ödeme biçimi, ücret düzeyi, vardiya sistemi, işletme büyüklüğü ve yönetim şekli çalışan insanın davranışlarını olumlu ya da olumsuz yönde etkileyen etkenler arasında bulunmaktadır. Çalışan insan, çoğu kendi dışında oluşan etmenlerden olumsuz yönde etkilenerek güvensiz davranışlarda bulunabilmektedir.”
İş güvenliği için yazılan bu satırları sağlığa uyarlayabiliriz. Sağlıkta özellikle hekimlerde ücretin önemli bir kısmı performansa dayalı ödemelerden oluşmakta, sağlık ekibinin diğer üyelerinde de ücretin içinde hatırı sayılır bir bölüm oluşturmaktadır. Performansa dayalı ödeme sistemindeki ücretlendirme birçok sıkıntıyı içinde barındırmakla birlikte, sağlık çalışanlarının emeği yanında daha birçok dış faktörden de etkilenmekte ve yol açtığı belirsizlik başlı başına huzursuzluk kaynağı oluşturmaktadır.
Bu da güvensiz davranışlar olasılığını yani sağlıkta eksik, hatalı, yanlış hizmet verme riskini arttırmaktadır.
Tüm bunlardan sağlık çalışanlarının psişik ve sosyal durumlarının göz ardı edildiği algısını yaratan; çalışma kapasitelerini zorlayan, ücrette yeterliliği ve istikrarı sağlayamayan durumların “güvensiz davranışlara” yol açabileceği ve sağlık hizmetlerine eksik, yanlış, hatalı sağlık hizmeti olarak yansıyabileceği sonucunu çıkarmamız mümkündür.